Ս. ՄԱՀՍԷՐԷՃԵԱՆ

­Տա­րի մը ա­ռաջ, Ապ­րի­լի ա­ռա­ջին օ­րե­րուն, հա­մայն հա­յու­թիւ­նը մեծ ցնցու­մի են­թար­կո­ւե­ցաւ, երբ Ատր­պէյ­ճան վերս­տին ոտ­նա­կո­խեց մի­ջազ­գա­յին օ­րէնք ու բա­րեն­պա­տակ ճի­գեր, լայ­նա­ծիր յար­ձա­կում գոր­ծեց Ար­ցա­խի սահ­մա­նա­յին գօ­տի­նե­րու վրայ, եւ մեր ի­րա­ւա­տի­րա­կան պայ­քա­րի պատ­մու­թեան մէջ ա­ւել­ցաւ «­Քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազմ» խո­րա­գի­րով նո­րա­գոյն սխրանք մը։
­Չորս օր շա­րու­նակ, մեր ձեռ­քե­րը մեր սիր­տե­րուն, շնչաս­պառ հե­տե­ւե­ցանք ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն, ո­րոնց լայ­նօ­րէն ար­ձա­գան­գեց ­Հա­յաս­տա­նի լրա­տու մե­քե­նան։ Ա­կա­նա­տես ե­ղանք ա­նակն­կա­լին պատ­ճա­ռած ընկր­կու­մին, յե­տոյ հպար­տու­թեամբ լե­ցո­ւե­ցանք՝ ի տես մեր նո­րա­գոյն կո­րիւն­նե­րու հրաշք­նե­րուն. տո­ւինք զո­հեր, գիւ­ղեր քար ու քանդ ե­ղան, սա­կայն թշնա­մին ու­ժեղ հա­կա­հա­րո­ւած ստա­ցաւ ու ետ շպրտո­ւե­ցաւ, մեր հո­ղե­րը պաշտ­պա­նե­ցինք՝ ո­րոշ կո­րուստ­նե­րով։
­Սահ­մա­նա­պահ­նե­րը մեծ մա­սամբ մատ­ղաշ տղաք էին, ո­րոնք ի­րենց կող­քին ու­նե­ցան նախ­կին զի­նո­ւո­րա­կան­ներ ու ֆե­տա­յի­ներ, իսկ ա­նոնց թի­կուն­քին էին ­Հա­յաս­տանն ու ամ­բողջ հա­յու­թիւ­նը։ ­Պատ­մու­թիւ­նը, իր լու­սա­ւոր եւ տրտմեց­նող ե­րես­նե­րով, ծա­նօթ է բո­լո­րիս։

***
­Քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մը պէտք չէ դի­տենք միայն 2016ի Ապ­րի­լի ա­ռա­ջին օ­րե­րու սահ­ման­նե­րուն մէջ. ռազ­մա­կան այդ գոր­ծո­ղու­թիւ­նը վերջ գտաւ, սա­կայն ատր­պէյ­ճա­նա­կան թշնա­ման­քը օր ա­ւուր կը շա­րու­նա­կո­ւի մին­չեւ այ­սօր։ Ար­ձա­կա­զի­նու­թիւն, հրթի­ռա­կո­ծում եւ «մանր յար­ձա­կում­ներ» շա­բա­թը քա­նի մը զոհ կը խլեն մեր քա­ջա­րի բա­նա­կա­յին­նե­րէն. հայ­րե­նի հո­ղի պաշտ­պա­նու­թեան հա­մար կ­՛իյ­նան նոր նա­հա­տակ­ներ, սա­կայն Ար­ցախն ու ողջ հա­յու­թիւ­նը կը դի­մադ­րեն, հե­տե­ւե­լով Ար­ցա­խեան ­Պայ­քա­րի ա­ռա­ջին փու­լին ծնունդ ա­ռած եր­գի մը պատ­գա­մին. «Ինչ­քան էլ որ դժո­ւար լի­նի, դի­մա­ցէ՛ք…»։
Ան­ցեալ ա­միս կամ ե­րէկ ին­կող նա­հա­տակ­նե­րը ոչ մէկ տար­բե­րու­թիւն ու­նին ­Քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մին ին­կած ե­րի­տա­սարդ­նե­րէն։
***
Այս բո­լո­րը՝ շատ լաւ, գո­հու­նա­կու­թիւն առ­թող տուալ­ներ։ ­Սա­կայն կան գո­նէ եր­կու ե­րե­ւոյթ­ներ, ո­րոնք կը կա­րօ­տին հիմ­նա­կան վե­րա­նա­յու­մի։
Ա­ռա­ջին հեր­թին, ­Քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մի օ­րե­րու տագ­նա­պը կը թո­ւի պատ­մու­թեան ան­ցած ըլ­լալ. օր ա­ւուր ին­կող նոր զո­հե­րը կը մնան լրա­տո­ւու­թեան պարզ սահ­ման­նե­րու մէջ, կար­ծէք թէ ըն­դու­նած ենք, որ սա ան­խու­սա­փե­լի ըն­թա­ցիկ վի­ճակ մըն է. ատրպէյ­ճան­ցին պի­տի սպան­նէ ու մենք պատ­կե­րաս­փիւռ­նե­րէն ու թեր­թե­րու է­ջե­րէն պի­տի ար­ձա­նագ­րենք զո­հե­րուն թի­ւի յա­ւե­լու­մը։ Ատր­պէյ­ճա­նա­կան ո­ճիր­նե­րուն հա­մա­պա­տաս­խան հա­կազ­դե­ցու­թիւն չենք տես­ներ կամ լսեր պե­տա­կան, քա­ղա­քա­կան ու ժո­ղովր­դա­յին շրջա­նակ­նե­րու մէջ ա՛յն սաստ­կու­թեամբ ու տա­րո­ղու­թեամբ, ո­րուն ա­կա­նա­տես էինք տա­րի մը ա­ռաջ։ Կրկ­նենք. մեր այ­սօ­րո­ւան իւ­րա­քան­չիւր նա­հա­տա­կը ա՛յն­քան թան­կար­ժէք է ու պատ­գա­մա­բեր, որ­քան ­Քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մին զոհ գա­ցած ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րը։ ­Պե­տա­կան, դի­ւա­նա­գի­տա­կան, քա­ղա­քա­կան ու ժո­ղովր­դա­յին լայ­նա­ծիր եւ ու­ժեղ հա­կազ­դե­ցու­թեան հա­մար, ար­դեօք պէտք է դար­ձեա՞լ սպա­սել (մի ա­րաս­ցէ) ատր­պէյ­ճա­նա­կան նմա­նօ­րի­նակ յար­ձա­կո­ղա­կա­նի մը։
Եւ ին­չո՞ւ մենք մե­զի ի­րա­ւունքն ու պար­տա­կա­նու­թիւ­նը չենք տար Ատր­պէյ­ճա­նը, ա­նոր զի­նա­կից ու խորհր­դա­կից ­Թուր­քիան, նաեւ ամ­բողջ աշ­խար­հը սա­սա­նե­լու՝ որ­քան որ կա­րե­լի է, ցոյց տա­լու, որ խա­ղա­ղու­թիւ­նը խա­փա­նող ու մի՛շտ ռազ­մա­կան ընտ­րան­քին յա­րող Ատր­պէյ­ճա­նը կը շա­րու­նա­կէ ան­մեղ զո­հե­րու հունձ­քը, այն­պէս՝ ինչ­պէս ծայ­րա­յե­ղա­կան ա­հա­բե­կիչ­ներ ու յե­լու­զակ­ներ բիւ­րա­ւոր ան­մեղ­նե­րու կեան­քը կը հնձեն ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի եր­կիր­նե­րուն մէջ…
Երկ­րորդ ե­րե­ւոյ­թը՝ Ար­ցա­խի վի­ճա­կին չա­րա­շա­հումն է ներ-քա­ղա­քա­կան բե­մե­րուն վրայ։ ­Խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րա­պայ­քա­րը դար­ձեալ խօս­քի ա­ճուր­դի ա­ռիթ տո­ւած է քա­ղա­քա­կան մար­դոց. ո­մանք հրա­պա­րակ կու գան «քիչ մը հող զի­ջինք»ի նման հին ու դուր­սէն ներշն­չո­ւած յան­կերգ­նե­րով, իսկ ու­րիշ­ներ պաշտ­պա­նա­կան խօս­քի ա­ճուր­դով կը տա­րուին… քո­ւէ­ներ կոր­զե­լու մտա­սե­ւե­ռու­մով։
­Մօ­տա­ւո­րա­պէս 30 տա­րի ա­ռաջ սկսած պայ­քա­րը հու­նա­ւո­րող մեր քաջ մար­տիկ­նե­րը, մաս­նա­ւո­րա­բար կեան­քի գնով հայ­րե­նիք պաշտ­պա­նող նա­հա­տակ­նե­րը մէկ ու ան­վի­ճե­լի պատ­գամ ու­նին մե­զի՝ պե­տա­կան-քա­ղա­քա­կան-դի­ւա­նա­գի­տա­կան մար­դոց թէ աշ­խար­հա­տա­րած հա­յու­թեան. հայ ժո­ղո­վուր­դը տա­լիք հող չու­նի ոե­ւէ մէ­կուն. թող ոչ ոք մե­զի փոխ­զի­ջու­մի տրա­մա­բա­նու­թիւն նե­րար­կէ ու այ­սօ­րո­ւան աշ­խար­հի ի­րա­կա­նու­թեանց մա­սին դա­սեր տայ։ ­Մենք Ատր­պէյ­ճա­նէն, ­Թուր­քիա­յէն եւ ու­րիշ­նե­րէ հա­շիւ կը պա­հան­ջենք, առ­նե­լիք շատ բան ու­նինք, տա­լիք չու­նինք։ ­Մեր ա­մէ­նէն ու­ժեղ պա­հան­ջը այն է, որ զո­հեր խլող ան­վա­ղոր­դայն ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը ան­յա­պաղ վերջ գտնեն ու պատ­մա­կան ի­րա­ւունք­նե­րու հար­ցը դրո­ւի ար­դա­րու­թեան սե­ղա­նին վրայ։
Չ­մոռ­նանք եր­բեք, որ մեր նա­հա­տակ­նե­րը ա­մէ­նէն թան­կա­գի­նը չզո­հա­բե­րե­ցին՝ որ­պէս­զի ռազ­մա­դաշ­տի վրայ պահ­պա­նո­ւա­ծը ձեռ­քէ հա­նո­ւի քա­ղա­քա­կան բախ­տա­խա­ղի սե­ղան­նե­րու վրայ, ուր յա­ճախ մաս­նա­կի շա­հերն են տի­րա­պե­տո­ղը, եւ ոչ թէ ժո­ղո­վուր­դին պատ­մա­կան ի­րա­ւունքն ու ար­դա­րա­տենչ կամ­քը…
­Մեր իւ­րա­քան­չիւր նա­հա­տա­կը ար­ժա­նի է հա­մա­հայ­կա­կան շար­ժու­մի։
­Մեր ի­րա­ւունք­նե­րուն իւ­րա­քան­չիւր թե­լը ան­զի­ջե­լի է՝ Ար­ցա­խին, ­Հա­յաս­տա­նին ու ողջ հա­յու­թեան տե­սան­կիւ­նէն։
Ե­թէ այս տրա­մա­բա­նու­թիւ­նը ո­րե­ւէ ձե­ւով խո­ցուի ու մաս­նա­տու­մի են­թար­կո­ւի, սա պի­տի նշա­նա­կէ, որ նա­հա­տակ­նե­րու պատ­գա­մին հա­ւա­տար­մու­թիւ­նը չ­՛անց­նիր սնա­մէջ խօս­քի սահ­մա­նէն ան­դին։
­Մենք խօս­քի սահ­ման­նե­րը շա­տոնց թո­ղած ենք մեր ե­տին։