Մեր անժամանցելի պարտաւորութիւնը

ԿԱՐՕ ԱՐՄԵՆԵԱՆ

­Հա­յաս­տա­նի ան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան հո­յա­կերտ­ման մեծ հաիւ­րա­մեա­կի սե­մին, քա­ղա­քա­մայր Ե­րե­ւա­նի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը յայ­տա­րա­րած են նա­խագ­ծա­յին մրցոյթ՝ Ա­րամ ­Մա­նու­կեա­նի յու­շար­ձա­նը կանգ­նե­լու օ­րի­նա­կե­լի ա­ռա­ջադ­րու­թեամբ։ ­Մեծ ոս­տիւն մըն է ա­սի­կա մեր պե­տա­կա­նու­թեան հա­րա­զատ ար­մատ­նե­րուն վե­րա­դառ­նա­լու եւ պատ­մա­կան ճշմար­տու­թիւ­նը սե­րունդ­նե­րու յի­շո­ղու­թեան մէջ ամ­րագ­րե­լու իր էա­կան մտա­տե­սի­լով։ ­Կը շնոր­հա­ւո­րենք քա­ղա­քա­պետ ­Տա­րօն ­Մար­գա­րեանն ու բո­լոր ա­նոնք, ո­րոնք կրցան այս նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը ի­րա­կա­նու­թեան վե­րա­ծել յաղ­թա­հա­րե­լով խորհր­դա­յին ժա­մա­նակ­նե­րէն ժա­ռան­գո­ւած քա­ղա­քա­կան եւ հո­գե­բա­նա­կան յայտ­նի խո­չըն­դոտ­նե­րը։
­Քա­ղա­քա­պե­տու­թեան վե­րո­յի­շեալ յայ­տա­րա­րու­թե­նէն կ­՚ի­մա­նանք նաեւ, որ Ա­րա­մի յու­շար­ձա­նը պի­տի տե­ղադ­րո­ւի ­Հան­րա­պե­տու­թեան Հ­րա­պա­րա­կի ան­մի­ջա­կան մեր­ձա­ւո­րու­թեան մէջ գտնո­ւող ­Նալ­բան­դեան եւ Ա­րամ փո­ղոց­նե­րու խաչ­մե­րու­կին վրայ։ ­Պա­րա­գա՛յ մը՝ որ ինք­նին հար­ցեր կը յա­րու­ցէ, զորս ան­պայ­ման պէտք է բարձ­րա­ձայ­նել։
Ի՞նչ նպա­տա­կով, այս­քան տա­րի ետք, քա­ղա­քա­պե­տու­թիւ­նը ընտ­րած է քո­վըն­տի այդ վայ­րը հա­յոց ան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան հիմ­նա­դիր հօր յու­շար­ձա­նը տե­ղադ­րե­լու հա­մար։
Ին­չո՞ւ ոչ՝ նոյ­նինքն ­Հան­րա­պե­տու­թեան Հ­րա­պա­րա­կի՛ն վրայ, ուր ան­ցեա­լին իր տի­րա­կան հա­սա­կով կանգ­նած էր խորհր­դա­յին կայս­րու­թեան հիմ­նադ­րին՝ ­Լե­նի­նի ար­ձա­նը։ ­Զայն զե­տե­ղող­նե­րը ի՞նչ գի­տէին մեր կեդ­րո­նա­կան հրա­պա­րա­կին մա­սին, որ մենք այ­սօր իսկ դեռ կը դժո­ւա­րա­նանք յստա­կօ­րէն ընբռ­նե­լու։
Սր­տանց ող­ջու­նե­լով հան­դերձ քա­ղա­քա­պե­տու­թեան այս նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը, կ­՛ու­զենք ան­մի­ջա­պէս ա­ւելց­նել, որ մենք ի­րա­ւունք չու­նինք ա­ռայժմ դեռ տօ­նե­լու այս կա­րե­ւոր ի­րա­գործ­ման փաս­տը՝ նկա­տի առ­նե­լով այն մեծ ու ա­նա­ւարտ գոր­ծը, որ դեռ կը սպա­սէ հայ հան­րու­թեան հե­տե­ւո­ղա­կան եւ ա­չա­լուրջ մի­ջամ­տու­թեան։
­Պէտք է ան­կեղ­ծօ­րէն ար­ձա­նագ­րենք, որ քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը ինք­նա­բե­րա­բար ծնունդ կու տայ շարք մը հար­ցադ­րում­նե­րու եւ մտո­րում­նե­րու։
­Պէ՞տք է յի­շեց­նել, որ մենք գործ ու­նինք հայ ան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան դար­բի­նը հան­դի­սա­ցող Ա­րա­մի բա­րո­յա­կան հսկայ անձ­նա­ւո­րու­թեան հետ, ո­րուն գոր­ծը բաղ­դա­տե­լիու­թեան եզ­րեր չու­նի հան­րա­պե­տու­թեան բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րու մար­դե­րու եւ հան­գա­մանք­նե­րու տա­րո­ղու­թեանց հետ։ Ան վեր է բո­լոր չա­փա­նիշ­նե­րէն։ Ան մե՛ր տե­սա­կի չա­փա­նիշն իսկ է, որ կո­փո­ւե­ցաւ ­Հայ ­Յե­ղա­փո­խա­կան ­Դաշ­նակ­ցու­թեան դարբ­նո­ցին մէջ՝ հա­յը իր գո­յու­թեան ճա­հի­ճէն դուրս բե­րե­լու վե­հա­գոյն ա­ռա­ջադ­րու­թեամբ։ ­Մենք գործ ու­նինք ­Վա­նի հե­րո­սա­կան ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թեան ա­ռաջ­նոր­դին, այդ յա­խուռն ապս­տամ­բու­թե­նէն ծնած հայ պե­տա­կա­նու­թեան ա­ռա­ջին կո­րի­զը ստեղ­ծո­ղին, զայն ղե­կա­վա­րո­ղին, ռու­սա­կան բա­նակ­նե­րու ան­միտ նա­հան­ջով պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած հա­մա­ժո­ղովր­դա­կան գաղ­թի անվ­տան­գու­թիւ­նը ա­պա­հո­վո­ղին, իր բախ­տին լքո­ւած ա­րե­ւե­լա­հա­յու­թեան ճա­կա­տա­գի­րը իր ձեռ­քե­րուն մէջ առ­նո­ղին, զայն քա­ջօ­րէն տնօ­րի­նո­ղին, Ե­րե­ւա­նի ամ­բողջ ժո­ղո­վուր­դին կող­մէ ան­վի­ճե­լիօ­րէն հռչա­կո­ւած փրկա­րար «դիկ­տա­տոր»ին, թուրք ջար­դա­րար բա­նա­կի յա­ռաջ­խա­ղաց­քին դի­մաց «վհատ մարդ­կան­ցից» հզօր բա­նակ դարբ­նո­ղին եւ ­Սար­դա­րա­պա­տի եւ ­Բաշ Ա­պա­րա­նի բախ­տո­րոշ ճա­կա­տա­մար­տե­րը կա­րե­լի դարձ­նող մեծ ա­ռա­քեա­լին հետ։
­Մենք գործ ու­նինք մեր կո­տո­րա­կո­ւած ինք­նու­թեան բե­կոր­նե­րը ի մի բե­րո­ղին, մեր մե­տա­ղը ձու­լո­ղին, մեզ ամ­բող­ջաց­նո­ղի՛ն հետ։
Ար­դեօ՞ք մեր պե­տու­թեան հիմ­նար­կա­յին յի­շո­ղու­թիւ­նը (institutional memory) այն­քան տար­տամ է այ­սօր, որ մենք դադ­րած ենք այ­լեւս Ա­րա­մը իր լիար­ժէք ի­րո­ղու­թեա­նը մէջ ճանչ­նա­լէ։
­Թող նե­րո­ւի ին­ծի ը­սե­լու, որ մեծ ան­հա­մա­չա­փու­թեան մը վկան ենք ազ­գո­վին։ ­Փաս­տօ­րէն տեղ մը հար­ցը դուրս ե­կած է իր բնա­կան եւ իս­կա­կան չա­փե­րէն։ Այ­լա­պէս ինչ­պէ՞ս բա­ցատ­րել այն ակնբախ ան­հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը, որ կայ հա­յոց պատ­մու­թեան ԱՐԱՄ ե­րե­ւոյ­թին եւ քա­ղա­քա­պե­տա­կան այս ժուժ­կալ – ­թէ­կուզ նա­խան­ձախն­դի՛ր – ­յայ­տա­րա­րու­թեան մի­ջեւ։
Բ­նա­կա­նա­բար այս­տեղ գո­յու­թիւն չու­նի քա­ղա­քա­պետ ­Տա­րօն ­Մար­գա­րեա­նի եւ Ե­րե­ւա­նի քա­ղա­քա­պե­տու­թեան ա­ռած ո­րոշ­ման ո­գին նսե­մաց­նե­լու ո­րե­ւէ դի­տա­ւո­րու­թիւն։ ­Քա­ղա­քա­պե­տու­թիւ­նը իր հա­րա­զատ դե­րին մէջն է, երբ կ­՛ո­րո­շէ ինք­նիշ­խան մեր երկ­րի մայ­րա­քա­ղա­քի ա­ռա­ջին ինք­նիշ­խան ա­ռաջ­նոր­դին յի­շա­տա­կը յա­ւեր­ժաց­նել։
Խնդ­րոյ ա­ռար­կան քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը չէ։
­Բայց մենք ի­րա­ւունք ու­նինք հարց տա­լու, թէ ո՞ւր է հա­մազ­գա­յին կշի­ռով փայ­լող ա­րար­քը այս բո­լո­րին մէջ։
Ո՞ւր է նա­խա­գա­հա­կան գե­րաս­տի­ճան հան­գա­ման­քով հնչող հրա­մա­նա­գի­րը։
Ո՞ւր է Հ.Հ. Ազ­գա­յին ­Ժո­ղո­վի միա­ձայ­նու­թեամբ նո­ւի­րա­գոր­ծո­ւած պատ­մա­կան բա­նա­ձե­ւը Ա­րա­մի վաս­տա­կին մե­ծու­թիւ­նը հռչա­կող։
Ո՞ւր է պե­տա­կան այն յանձ­նա­ժո­ղո­վը, որ Հ.Հ. նա­խա­գա­հին, Հ.Հ. վար­չա­պե­տին, կա­ռա­վա­րու­թեան ան­դամ­նե­րուն եւ մեր բա­նա­կի հրա­մա­նա­տա­րու­թեան եւ մեր հո­գե­ւոր պե­տե­րուն եւ այլ բարձ­րա­դիր հե­ղի­նա­կու­թիւն­նե­րու կող­մէ գլխա­ւո­րո­ւած՝ հրա­պա­րակ կ­՛իջ­նէ Ա­րամ ­Մա­նու­կեա­նի յու­շար­ձա­նը կո­թո­ղե­լու իր ո­րո­շու­մով։
Ին­չո՞ւ բա­ցա­կայ են այս նա­խա­ձեռ­նու­թե­նէն հա­յոց պե­տու­թեան ա­ռա­ջին դէմ­քե­րը, Հ.Հ. Ազ­գա­յին Ա­կա­դե­միա­յի, մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան, մշա­կոյ­թի բեր­դե­րու, աշ­խա­տա­ւո­րու­թեան, ե­րի­տա­սար­դու­թեան շեր­տե­րը։
Ին­չո՞ւ նե­րա­ռո­ւած չէ Ս­փիւռ­քը՝ իր ողջ հա­սա­կով։
­Մեր խնդի­րը Ա­րամ ­Մա­նու­կեա­նի ար­ձա­նը կանգ­նեց­նե­լու սոսկ անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը չէ, այլ՝ Ա­րա­մով մարմ­նա­ւո­րո­ւած մեր ազ­գա­յին կեն­սա­փի­լի­սո­փա­յու­թեան վե­րահռ­չա­կո՛ւ­մը որ­պէս ազ­գա­յին գե­րակ­շիռ ուխտ։
­Հե­տե­ւա­բար՝ մեր ակն­կա­լու­թիւնն է, որ ան տե­ղադ­րո­ւի հրա­պա­րա­կի սրտին վրայ (ոչ՝ կող­քի փո­ղո­ցին մէջ) որ­պէս վերջ­նա­կան ազ­դա­րա­րու­թիւն եւ որ­պէս անշր­ջան­ցե­լի յանձ­նա­ռու­թի՛ւն՝ բո­լոր վա­ղո­ւան մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն դի­մաց։
­Զայն չկո­թո­ղել հրա­պա­րա­կին իսկ վրայ՝ կը նշա­նա­կէ տա­տամ­սիլ. կը նշա­նա­կէ փա­խուստ տալ մեր վճռա­կան պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րէն. կը նշա­նա­կէ զի­ջիլ մեր հա­ւա­քա­կան հպար­տու­թիւ­նը. կը նշա­նա­կէ աշ­խար­հին ներ­կա­յա­նալ ծուռ­վիզ եւ վե­հե­րոտ։
­Մենք ոչ միայն պի­տի ար­ժա­նա­ւո­րու­թեամբ կեր­տենք այս կո­թո­ղը, այ­լեւ միան­գա­մընդ­միշտ ա­զա­տենք Ա­րա­մի ­Տու­նը շու­կա­յի շա­հա­մոլ­նե­րու գե­րու­թե­նէն եւ զայն վե­րա­ծենք Ա­րա­մի ­Տուն-­Թան­գա­րա­նի։
­Միա­ժա­մա­նակ՝ պի­տի ա­զա­տենք ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թեան եր­բեմ­նի կա­ռա­վա­րու­թեան տու­նը իր ներ­կա­յի նո­ւաս­տա­ցած վի­ճա­կէն եւ զայն վե­րա­ծենք Ան­կա­խու­թեան ­Հիմ­նար­կի (Independence Institute), ո­րուն պա­տե­րուն մի­ջեւ պի­տի ձե­ւա­ւո­րո­ւի մեր ռազ­մա­վա­րա­կան միտ­քը։
Այս բո­լո­րը Ա­րա­մի գա­ղա­փա­րա­կան ժա­ռան­գու­թեան խորհր­դա­նիշ­ներն են եւ կա­րե­լի չէ զա­նոնք ան­ջա­տել ի­րար­մէ։
­Մեր անշր­ջան­ցե­լի պար­տա­ւո­րու­թիւնն է այ­սօր վե­րա­կանգ­նել Ա­րա­մի գոր­ծէն բխող ազ­գա­յին մեծ պատ­գա­մը իր ամ­բող­ջու­թեա­նը մէջ, յստակ եւ ան­խա­թար։ ­Մեր պար­տա­ւո­րու­թիւնն է վե­րա­կանգ­նել զմեզ այդ պատ­գա­մի հրե­ղէն նե­րոյ­ժով։ ­Քա­նի որ մենք ա­նընկ­ճե­լի ենք, երբ Ա­րա՛մն ենք։ Ան ե­ղաւ իր ազ­գը եւ հրա­շա­կեր­տեց իր ժա­մա­նա­կը։ ­Հի­մա ե­կած է ժա­մա­նա­կը, որ ազ­գը ըլ­լայ զինք։ Ըլ­լայ Ա­րա՛­մը։ Որ­պէս միտք։ Որ­պէս կամք։ Որ­պէս լի­նե­լու­թիւն։ ­Մէկ ու միաս­նա­կան։ Ա­ռանց յե­տին մտքի։ Ա­ռանց թիւր կաս­կած­նե­րու։ Ա­ռանց ա­պա­ռիկ հա­շիւ­նե­րու։ Վ­ճիտ, բիւ­րեղ, վերջ­նա­կան։ ­Հա՛յ։