ԿԱՐՕ ԱՒԱԳԵԱՆ
Համաշխարհային Բ. Պատերազմի ընթացքին եւ լման գիշերուան ռմբակոծումէ մը ետք, երբ օրը լուսցաւ, Լիբազմայի հայահոծ փոքրիկ գաղութը փլատակներու տակ յայտնուեցաւ: Այնուհետեւ՝ զինուորական ինքնաշարժներու օգնութեամբ, փոխադրուեցանք Գոքինիոյ զինուորագրուած դպրոցները:
Մենք բախտաւորուեցանք «Զաւարեան» վարժարանով:
Այս դժբախտ պայմաններուն մէջ եղաւ առաջին ծանօթութիւնս «Զաւարեան» վարժարանին հետ:
Մի քանի անձուկ օրերէ ետք, ծնողքս կայք հաստատեց Գոքինիոյ «Զաւարեան»ի մօտ, հետեւաբար՝ կոչուեցանք գոքինիացի:
Զինադադարէն յետոյ դպրոցները սկսան բնականոն ընթացքի մէջ մտնելու, միւս դպրոցներու կարգին նաեւ «Զաւարեան» վարժարանը:
Այդ տարիներուն Գոքինիոյ մէջ կը գործէին երեք հայկական դպրոցներ՝ կաթողիկէ եւ աւետարանական համայնքներու վարժարանները, ինչպէս նաեւ ազգային վարժարանը՝ «Ս. Յակոբ» եկեղեցւոյ կից:
Ծնողքիս նախընտրութեամբ յաճախեցի «Զաւարեան» վարժարանը: Գոհացուցիչ էր այդ ընտրութիւնը, քանի դպրոցս աւարտելէ ետք շարունակեցի մնալ «Զաւարեան»ի շուքին տակ՝ մասնակցելով միութենական կեանքին:
Գոքինիոյ գաղթական հայութիւնը, իր տուները շինելու ընթացքին, անհրաժեշտ նկատած է շինել նաեւ ազգային հաստատութիւն մը: Շրջանի պատասխանատու ընկերները գործի նետուած՝ իրականուցած էին այդ հսկայ աշխատանքը. անոր անունը եղած է «Զաւարեան» վարժարանը՝ Հ.Յ.Դ. հիմնադիրներէն Դաշնակցութեան խիղճը նկատուող անձին անունով:
Պէտք է խոստովանիլ, թէ այդ օրերու միակ քարաշէն ներկայութիւնը փայտաշէն խրճիթներու միջեւ՝ հայութեան անմար փարոսը եղաւ:
Այս մէկը առիթ ստեղեց «Զաւարեան»ի շրջագիծին մէջ հաստատուելու բազմաթիւ ընտանիքներու համար:
«Զաւարեան» վարժարանը կը գտնուէր Գոքինիոյ մէջ, ձորի մը կից: «Զաւարեան» յաճախելու համար սակայն դժուարութիւն ունէինք: Հարկ էր ձորի մէջտեղէն զետեղուած երկու խոշոր քարերու վստահելով, դիմաց անցնիլ: Անձրեւոտ օրերուն սակայն ձորին մէջ լճակներ կը կազմուէին, մեզի պէս որոշ պատանիներու հետաքրքրութիւնը գրգռելով, թէ ո՞վ աւելի լայն տեղը ցատկելով, դիմաց պիտի անցնի. շատ անգամ մեր հաւասարակշռութիւնը կորսնցնելով՝ կ՚իյնայինք ցեխոտ, աղտոտ ջուրերուն մէջ, բայց յաջորդ օրը նոյն փորձութեան վերստին կ’ենթարկուէինք…
«Զաւարեան» վարժարանի բակին աջ կողմը կը գտնուէր մանկապարտէզի բաժինը, հոն կ՚իշխէր տիկին Հայաստան Ուշագլեան՝ մանկապարտիզպանուհին: Ան լման Հայաստան մըն էր: Ան ամբողջ կեանքը նուիրած էր՝ զբաղելով մատղաշ տարիքի տղոց հետ, սորվեցնելով անոնց՝ այբ, բեն, գիմ եւ երգելով ցմպօ-ցմպօ մարզանքի երգը: Կեանքին վերջաւորութեան այս տիկինը Հ. Կ. Խաչին նուիրեց նաեւ իր տունը:
Տիկին Հայաստանին՝ մանկապարտիզպանուհիին, միշտ պիտի յիշենք:
Բակին խորը կը գտնուէր «Զաւարեան» վարժարանի շէնքը՝ կամարաձեւ պատուհաններով եւ զոյգ մը երկայն խոշոր դռներով: Կեդրոնի պատը զարդարուած էր Հայաստանի մեծ քարտէսով մը՝ Նախիջեւանը եւ Արցախը շրջանակի մէջ, քովը՝ Վարդանանց պատերազմէն նկար մը, կային 1821ի յոյն հերոսներու նկարներ՝ Քոլոքոթրոնիի, Քանարիսի, Պուպուլինայի եւայլն, կային նաեւ հայ նորագոյն պատմութեան հերոսներու նկարներ՝ զօր. Անդրանիկի, Աղբիւր Սերոբի, Սօսէ Մայրիկի, Ռուբինայի, Գէորգ Չաւուշի, Արամի:
Սրահին կեդրոնը զետեղուած էր բեմը, քովը՝ երկու սենեակ՝ 4րդ, 5րդ եւ 6րդ դասարաններուն համար, իսկ փոքր դասարաններուն համար փայտէ շարժուն բաժանմունքներով բնորոշուած տեղերը: Բակի աւազանին մէջ կային երեք զետեղուած ծորակներ, աւելի անդին՝ 2 չինարի ծառ:
Վեցերրորդ դասարանին յատկացուած սենեակը ճոխ գրադարան մը ունէր՝ մօտաւորապէս 1000 զանազան հրատարակութիւններով:
Նոյն սենեակին մէջ կը գումարուէին ժողովներ, որոնց մէջ լուրջ որոշումներու կը յանգէին, այդ որոշումներուն կարգին էր նաեւ «Զաւարեան»ի անյետաձգելի վերաշինութեան հարցը:
Երբ զբօսանքի կ՚իջնէինք մեծ աշխուժութիւն կը տիրէր բակին մէջ, ուրախ ճիչեր, բացագանչութիւններ. մեզի հետ կը զբօսնէին նաեւ մեր ուսուցիչները, յաճախ այդ ծառերու շուքին տակ զրուցելով, քանի իրենց համար տրամադրելի յատուկ սենեակ չկար:
Մենք բախտաւորուեցանք ունենալու անձնուէր ուսուցիչներ.- Սօս-Վանի, Սարգիս եւ Օննիկ Զաքարեան եղբայրները, Սեդրակ Բարաղամեան, Ալիս Ֆարաճեան, Գեղանոյշ Աֆշարեան: Ասոնք էին, որ շունչ հատցուցին՝ մեզի սորվեցնելու համար գիր-գրականութիւն, ազգային պատմութիւն, սորվեցուին մշակոյթ:
Հայ ուսուցիչին դերը շատ դժուար էր եւ կը շարուակէ ըլլալ. ատենին աշակերտները, ընդհանրապէս, թրքախօս ընտանիքներու զաւակներ էին, նոյնն է նաեւ ներկայիս կացութիւնը եւ աշակերտներու վիճակը, քանի անոնց մեծամասնութիւնը խառն ամուսնութիւններու զաւակներն են:
Քանի մը ամիս առաջ դժբախտութիւնը ունեցանք կորսնցնելու «Զաւարեան» վարժարանի սիւներէն Գեղանոյշ Աֆշարեանը:
Ան իր յամառ աշխատանով եւ աննկուն կամքով՝ նեղ պայմաններու մէջ, կարողացաւ մուտք գործել Աթէնքի մանկավարժական համալսարանի ճիւղը. յաջողութեամբ տիրանալէ ետք վկայականի՝ ան դաստիարակ կը կոչուի «Զաւարեան» վարժարանի:
Թուաբանութիւնն էր մասնագիտութիւնը, այդ թուաբանական կանոններով ընթացաւ լման կեանքը, նոյն թուաբանական կանոններով դասաւանդեց մօտաւորապէս կէս դար, անդադար: Երբ հանգստեան կոչուեցաւ՝ նոյն ոգեւորութեամբ շարունակեց այցելել սիրած դպրոցը, կ՚ուզէր իր փորձառութեամբ օգտակար ըլլալ որեւէ դժուար կացութեան:
Տիկին Գեղանոյշ նոյն եռանդով եւ նոյն սիրով կը հետեւէր Հ. Կ. Խաչի աշխատանքներուն եւ ձեռնարկներուն՝ մասնակցելով, հարկ եղած ատեն ցուցմունքներ ընելով եւ ուղղութիւններ տալով՝ պատրաստակամ էր օգնելու որեւէ դժուար խնդրի լուծման:
Տիկին Գեղանոյշ արժանացած էր պարգեւներու, իսկ երբ երեք տարի առաջ պաշտօնական այցելութեամբ Աթէնք գտնուեցաւ Արամ Ա. Վեհափառը, Կաթողիկոսարանի շքանշանով պատուեց զինք, պաշտօնական ներկաներու եւ ժողովուրդի առջեւ՝ իր սիրած «Զաւարեան»ին մէջ:
Յիշատակդ անմոռանալի՜, տիկին Գեղանոյշ:
Տարիներու ընթացքին շէնքը պարտուելով բնութեան օրէնքէն, հետզհետէ կը դժուարանային աշխատանքները եւ միջոցառումները սրահէն ներս. վերջապէս առնուեցաւ կտրուկ որոշում՝ փոխարինելելու հին «Զաւարեան»ը՝ նոր «Զաւարեան»ով:
Նպատակս տկարութիւն չի ճանչնար նշանաբանով կը կազմուի կայտառ եւ գործունեայ յանձնախումբ մը:
Օննիկ Շանկայեան, Արա Մանկոյեան, Գէորգ Աւագեան, Պաղտիկ Սլտրեան, Մինաս Ադամեան, Արիս Նաճարեան, Կարօ Յովակիմեան, Վարուժան Էլմասեան, Պերճ Գրիգորեան:
Ներշնչուելով սոյն յանձնախումբի պատրաստակամութենէն՝ ամբողջ
Գոքինիոյ գաղութը անոր շուրջը կը բոլորուի եւ ձեռք-ձեռքի տուած բոլորը միասին՝ «Զաւարեան»ի հին ու նոր սաներ, մեծ ու պզտիկ նուիրատուներ, բարերարներ՝ Մարօ Զաքարեան եւ Յարութիւն Սարաճեան, ճարտարագէտ Շահան Ֆարաճեան, ճարտարապետ Յարութիւն Եզեկիէլեան գործի կը լծուին, շրջանցելով ամէն տեսակի խոչընդոտներ եւ դժուարութիւններ, ներելի ժամանակամիջոցին ի յայտ կը բերեն հայութեան պարծանքը եղող «Զաւարեան»ի փառաւոր շէնքը:
Անշուշտ՝ նո՛յն պատմական հողին վրայ, նո՛յն այդ ձորին կից: Եւ սակայն վերոյիշեալ ձորը շատոնց ծածկուեր է եւ քաղաքի ամենաբանուկ եւ կեդրոնական պողոտայի մը վերածուած է: Գոքինիացիներու երազը իրականութիւն է:
Անկասկած՝ նոր «Զաւարեան» շէնքին մայր երակը եղած է Հ. Կ. Խաչի Շրջանային Վարչութիւնը, նիւթական իշխանական ներդրումով մը: Անշուշտ Հ. Կ. Խաչի մտահոգութիւնները եւ զոհողութիւնները ի զուր չեղան՝ ան հոյակապ շէնքի մը տէրը դարձաւ:
Նոր «Զաւարեան»ի շէնքը կը ներփակէ արդի դպրոցական կառոյց, կատարեալ սարքաւորումով՝ զոյգ սրահ, ակմբային լրիւ դրութիւն իր գրասենեակով, ունի փակ դաշտ եւ, վերջապէս, դալար տանիք մը, որուն զովութիւնը ըմբոշխնելու առիթը ունեցանք, երբ Արցախի պատանիներու ամառուան արձակուրդը Աթէնք անցուցած շրջանին, անոնք իրենց երգերով, արտասանութիւններով եւ պարերով ոգեւորեցին ու խանդավառեցին «Զաւարեան»ի դալար տանիքը հաւաքուած բոլոր ներկաները:
Վարձքը կատար շինութեան յանձնախումբի անդամներուն, վարձքը կատար բոլոր անոնց, որոնք որեւէ ձեւով սատարեցին «Զաւարեան»ի վերաշինութեան հսկայ աշխատանքներուն:
