­Հան­րա­քո­ւէն դեռ ան­կա­խու­թիւն չէ

«ԱԶԴԱԿ»

Ի­րա­քեան ­Քիւր­տիս­տա­նի մէջ կա­յա­ցած հան­րա­քո­ւէն ակն­կա­լո­ւած կար­գով կը նկա­տո­ւի տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին կա­րե­ւո­րա­գոյն ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րէն մէ­կը, որ ստա­ցած էր ար­դէն աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան տա­րո­ղու­թիւն: ­Տա­րա­ծաշր­ջա­նին մէջ, ան­կախ ժո­ղովր­դագ­րա­կան պատ­կեր­նե­րու կտրուկ եւ յա­րա­փո­փոխ մի­տում­նե­րէն, ըստ էու­թեան աշ­խար­հագ­րա­կան ա­ռա­ջին քար­տէ­սա­վե­րագ­ծու­մի մեկ­նար­կին նա­խադ­րեալ­ներն են, որ կը փո­խան­ցո­ւին:
Այս չի նշա­նա­կեր, ան­շուշտ, որ հան­րա­քո­ւէն ի­րա­ւա­կան ան­կա­խու­թիւն է կամ ճանչ­ցո­ւած հան­րա­պե­տու­թեան կա­յա­ցում: ­Հան­րա­քո­ւէն այդ ճամ­բուն վրայ առ­նո­ւած ա­ռա­ջին քայլն է, բայց նաեւ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան նկրտում­ներն ու ծրա­գիր­նե­րու մա­սին վեր­լու­ծում­նե­րը նկա­տի ու­նե­նա­լով` շան­թա­ժի կամ խա­ղաթղ­թա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան կա­րե­ւո­րա­գոյն գոր­ծօն­նե­րէն մէ­կը:
­Յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը նկա­տի ու­նե­նա­լով, բա­ցի Իս­րա­յէ­լէն (ո­րոշ ե­րանգ­նե­րով նաեւ ­Քա­նա­տան) ո­րե­ւէ կողմ չ­՛ող­ջու­ներ կամ չ­՛ու­զեր ճանչ­նալ նո­րո­վի երկ­րի մը ստեղծ­ման ուղ­ղու­թեամբ առ­նո­ւած քայ­լը: Այդ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րու ո­ճե­րուն մէջ կան տար­բե­րու­թիւն­ներ. կտրուկ ընդ­դի­մու­թե­նէն, հե­տե­ւանք­նե­րու ծան­րու­թեան զգու­շա­ցում­նե­րէն մին­չեւ Ի­րա­քի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թիւ­նը չխախ­տե­լու կո­չեր` ի­րենց ե­րանգ­նե­րով եւ նրբե­րանգ­նե­րով տա­կա­ւին պի­տի շա­րու­նա­կո­ւին:
­Բայց ան­կախ քրտա­կան գոր­ծօ­նէն կան ու­ժեր, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան կեդ­րոն­ներ, ո­րոնց կա­տա­րած յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներն ու գետ­նի վրայ նման ի­րա­ւա­կար­գա­յին գոր­ծըն­թաց­նե­րու կա­նաչ լոյս տա­լու մղում­նե­րը ի­րար չեն հա­մընկ­նիր: ­Փաս­տօ­րէն կ­՛ապ­րինք ժա­մա­նա­կի մը մէջ, ուր քա­ղա­քա­կան նման տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը ինք­նու­րոյն չեն կա­յա­ցո­ւիր եւ ինչ­պէս պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը, այն­պէս նաեւ քա­ղա­քա­կան նման ցնցում­ներ կը հա­մա­ձայ­նե­ցո­ւին տար­բեր շա­հագր­գիռ կող­մե­րու հետ:
­Բայց կայ ի­րօք ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան ան­հանգս­տու­թիւն: ­Կան նաեւ այս հար­թու­թեան վրայ շա­հե­րու հա­մընկ­նում­ներ: Ե­թէ Ի­րանն ու ­Թուր­քիան ի­րենց սահ­ման­նե­րը կը փա­կեն ան­կա­խաց­ման ճամ­բան բռնած ­Քիւր­տիս­տա­նի հետ, ը­սել է, թէ հե­ռան­կա­րա­յին ա­ռու­մով թէ՛ Ի­րա­նի եւ թէ ­Թուր­քիոյ մէջ ապ­րող քիւր­տե­րու եւ ա­նոնց բա­նե­ցու­ցած քա­ղա­քա­կան գոր­ծօ­նին նկատ­մամբ գո­յու­թիւն ու­նի խոր մտա­հո­գու­թիւն: Ի­րա­քեան տա­րածք­նե­րէն բա­ցի, միայն ­Սու­րիոյ հետ այս պա­հու դրու­թեամբ բաց սահ­ման ու­նե­ցող ան­կա­խաց­ման կամք ար­տա­յայ­տած ի­րա­քեան ­Քիւր­տիս­տա­նը, ըստ էու­թեան, նաեւ կամր­ջո­ւած է աշ­խար­հագ­րա­կա­նօ­րէն ­Սու­րիոյ մէջ ապ­րող քիւրտ ազ­գաբ­նակ­չու­թեան, հե­տե­ւա­բար նաեւ քիւրտ զի­նեալ ու­ժե­րուն հետ: ­Պաշ­տօ­նա­կան Ո­ւա­շինկ­թը­նի հա­մար ՏԱՀԵ­Շը վերցնե­լու եւ Ի­րա­նը ետ կանգ­նեց­նե­լու հա­մար՝ Ի­րա­քը պէտք է միա­ցեալ տես­նել: Ի­րա­քի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թիւ­նը պահ­պա­նե­լու ա­ռա­ջադ­րան­քին մա­սին ար­տա­յայ­տո­ւած է նաեւ պաշ­տօ­նա­կան ­Մոս­կո­ւան. ա­ռայժմ այս չա­փով եւ նշու­մով:
­Հան­րա­քո­ւէին նկատ­մամբ յայ­տա­րա­րո­ւող մի­ջազ­գա­յին ընդ­դի­մու­թիւ­նը միան­շա­նակ շար­ժա­ռիթ­ներ չու­նի ան­շուշտ. պարզ է սա­կայն, որ ա­մէ­նէն ան­հան­գիս­տը Ան­գա­րան է, որ այս պա­րա­գա­յին ճի­գի մէջ է յատ­կա­պէս ­Թեհ­րա­նի եւ նաեւ ­Պա­քո­ւի հետ միա­ցեալ ճա­կատ կազ­մե­լու` ­Քիւր­տիս­տա­նի ան­կա­խաց­ման գոր­ծա­ռոյ­թը ար­գե­լա­կե­լու ա­ռու­մով: Ատր­պէյ­ճա­նա­կան գոր­ծօ­նը այս պա­րա­գա­յին ազ­դե­ցիկ չէ: Չ­մոռ­նանք, որ կան յա­մառ զրոյց-հա­մո­զում­ներ իշ­խող ըն­տա­նի­քին քրտա­կան ծա­գում ու­նե­նա­լուն մա­սին: ­Սա­կայն ինք­նու­թեան այս փաս­տը ան­ցած է վե­րա­փոխ­ման խորհր­դա­յին եւ ատր­պէյ­ճա­նա­կան հզօր փու­լե­րէ եւ թե­րեւս դժո­ւար ըլ­լայ ար­մատ­նե­րու վե­րա­դար­ձի մի­տում­ներ նկա­տել այս պա­րա­գա­յին:
Խն­դի­րը հայ­կա­կան ոսպ­նեա­կով, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան այս դի­տա­կէ­տե­րէն բա­ցի, ու­նի նաեւ գա­ղա­փա­րա­քա­ղա­քա­կան մօ­տե­ցում­նե­րու վե­րա­բե­րող հա­յե­ցա­կէ­տեր: Ոչ ան­պայ­ման պատ­մա­կան, հե­ռան­կա­րա­յին ի­մաս­տով պա­հան­ջո­ւած տա­րածք­նե­րու պատ­կա­նե­լիու­թեան գա­լիք վէ­ճե­րու ա­ռու­մով, այլ զուտ այժ­մէա­կան հնչե­ղու­թեամբ:
Ի վեր­ջոյ այս պա­րա­գա­յին եւս կայ մէկ կող­մէ տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւունք, եւ միւս կող­մէ՝ ազ­գե­րու ինք­նո­րոշ­ման մի­ջազ­գա­յին սկզբունք: Ի­րա­ւա­կան տե­սա­բա­նու­թեան այս մօ­տե­ցու­մին մէջ հայ­կա­կան կող­մը ինք­նա­հա­կա­սու­թե­նէ խու­սա­փու­մի պատ­ճառ­ներ ու­նի տար­բեր կող­մե­րէն ա­ւե­լի: Ինք­նա­վար ­Քիւր­տիս­տա­նի հետ ա­ռեւտ­րա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տած պաշ­տօ­նա­կան Ե­րե­ւա­նը հա­յե­ցա­կար­գա­յին դիր­քո­րո­շում որ­դեգ­րե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թեան առ­ջեւ կրնայ գտնո­ւիլ շրջա­փա­կո­ւող ­Քիւր­տիս­տա­նի հետ:
­Փոխ-լրա­ցու­ցիչ քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը ե­թէ մէկ կող­մէ նկա­տի կ­՛ու­նե­նայ ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տու­թիւնն ու ան­կա­խաց­ման ու­ղին բռնած ­Քիւր­տիս­տա­նը շրջա­փա­կած Ան­գա­րան, միւս կող­մէ ան­պայ­ման նաեւ ­Հա­յաս­տա­նին կա­րե­ւոր ցա­մա­քա­յին ելք մնա­յու­նօ­րէն բաց պա­հած ­Թեհ­րա­նը, որ այս պա­րա­գա­յին Ան­գա­րա­յի հետ շա­հե­րու հա­մընկ­նու­մի դիր­քին վրայ է:
Ա­ռանց պաշ­տօ­նա­կան ճա­նա­չու­մի յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը շա­րու­նա­կե­լու Ե­րե­ւա­նի վար­քա­գի­ծը շե­ղում կամ շրջա­դարձ կա­տա­րե­լու նա­խադ­րեալ­ներ չու­նի: ­Մա­նա­ւանդ որ հան­րա­քո­ւէն տա­կա­ւին ան­կա­խու­թիւն չի նշա­նա­կեր. եւ թէ­կուզ խա­ղաթղ­թա­յին դե­րով, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիւ՝ ­Քիւր­տիս­տա­նը աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան օ­րա­կարգ է: