«­Թաք­նո­ւած ա­սո­րի­ներ»

ՍԱՊՐԻ ԱԹՄԱՆ — «Ար­մի­նիըն Ո­ւիք­լի»

«­Թէեւ ա­սո­րի­նե­րու մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը քրիս­տո­նեայ է‚ ո­մանք՝ ա­կա­մայ‚ իսկ ու­րիշ­ներ՝ ան­հա­ւատ‚ գո­յու­թիւն ու­նին նաեւ մե­ծա­թիւ իս­լամ ա­սո­րի­ներ‚ ո­րոնք հպարտ են ի­րենց ա­սո­րա­կան ինք­նու­թեամբ։
«­Թաք­նո­ւած ա­սո­րի­ներ» եզ­րը կ­՚օգ­տա­գոր­ծո­ւի նկա­րագ­րե­լու հա­մար ազ­գու­թեամբ այն ա­սո­րի­նե­րը‚ ո­րոնք ստի­պո­ւած կը զգան ի­րենց ա­սո­րա­կան ինք­նու­թիւ­նը թաքց­նե­լու թրքա­կան եւ քրտա­կան հա­սա­րա­կու­թե­նէն։
Այդ մար­դի­կը ժա­ռան­գորդ­ներն են Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թեան տի­րա­պե­տու­թեան տակ ապ­րած ա­սո­րի­նե­րուն։ Ա­նոնց ծնող­նե­րը սպան­նո­ւած են, եւ բազ­մա­թիւ որ­բեր քիւրտ ա­ղա­նե­րուն մօտ իբ­րեւ ստրուկ ծա­ռա­յած են: Ա­սո­րի կի­նե­րը իս­լամ ա­մու­սին­նե­րու կող­մէ առ­նո­ւած են կա­նա­նոց­նե­րու մէջ եւ իս­լա­մա­ցո­ւած‚ բռնի գե­րի դար­ձած եւ մեծ­ցած իբ­րեւ թուրք կամ քիւրտ։ Որ­բեր‚ աղ­ջիկ­ներ եւ կի­ներ բռնի կեր­պով խլո­ւած են ի­րենց ծնող­նե­րէն եւ ծա­խո­ւած շու­կա­նե­րու մէջ‚ ճիշդ ինչ­պէս Ի­րա­քի ե­զի­տի կի­ներն ու աղ­ջիկ­նե­րը այ­սօր՝ ՏԱՀԵ­Շի ձե­ռամբ։
Ա­սո­րի­նե­րու ցե­ղաս­պա­նու­թեան կամ ­Սէյ­ֆո­յի շուրջ աշ­խա­տան­քիս ըն­թաց­քին, հան­դի­պե­ցայ այս նիւ­թին առն­չուող բազ­մա­թիւ պատ­մու­թիւն­նե­րու։ Ին­ծի հետ կապ հաս­տա­տած են եւ տա­կա­ւին կը հաս­տա­տեն կարգ մը թաք­նո­ւած ա­սո­րի­ներ‚ ո­րոնք կ­՚ու­զեն գտնել ի­րենց ազ­գա­կան­նե­րը։ ­Մինչ ա­նոնց­մէ ո­մանք կ­՚ու­զեն քրիս­տո­նեայ դառ­նալ‚ ո­մանք պար­զա­պէս կ­՚ու­զեն ի­րենց պատ­մու­թիւն­նե­րը պատ­մել։
Ամ­բողջ այս ե­ղե­լու­թիւն­նե­րը տե­ղի ու­նե­ցած են Օս­մա­նեան ­Կայս­րու­թեան մէջ ա­սո­րի­նե­րու հան­դէպ տե­ղի ու­նե­ցած հա­լա­ծանք­նե­րու ըն­թաց­քին։ ­Մէկ մա­սը Ա­սո­րի­նե­րու ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ըն­թաց­քին‚ իսկ միւս մա­սը՝ ան­կէ ա­ռաջ։
­Քա­նի մը շա­բաթ ա­ռաջ, ­Դի­մա­տետ­րի վրայ հան­դի­պե­ցայ թաք­նո­ւած ա­սո­րի­նե­րու է­ջի մը։ Ա­նոնք ձանձ­րա­ցած էին թաք­նո­ւե­լէ եւ կ­՚ու­զէին հրա­պա­րա­կաւ ի­րենց ինք­նու­թիւ­նը յայտ­նել։ Այդ է­ջը ան­մի­ջա­պէս ու­րիշ­նե­րու փո­խան­ցե­ցի։ Գ­րա­ռու­միս վե­րա­բե­րեալ ստա­ցած հա­կազ­դե­ցու­թիւն­ներս շատ հե­տաքրք­րա­կան էին։
­Մեզ­մէ շա­տե­րու հա­մար նո­րու­թիւն էր այս մէ­կը‚ ո­րով­հե­տեւ իբ­րեւ ա­սո­րի­նե­րու՝ չենք գտնո­ւած այս­պի­սի հար­ցե­րու դէմ յան­դի­ման։
­Շա­տեր ցնցո­ւած էին, եւ ո­մանք նոյ­նիսկ սկսան գռե­հիկ լե­զու գոր­ծա­ծել։ Ա­նոնք մոռ­ցան, թէ մենք իբ­րեւ ա­սո­րի­նե­րու գո­յու­թիւն ու­նէինք նախ­քան քրիս­տո­նեայ ըլ­լալ­նիս։ Ա­ւե­լի՛ն. ա­նոնք մոռ­ցան‚ թէ մենք Օս­մա­նեան ­Թուր­քիոյ եւ մնա­ցեալ ­Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ շատ հա­լա­ծանք­նե­րու են­թար­կո­ւե­ցանք։
Գ­րա­ռու­միս ժխտա­կա­նօ­րէն հա­կազ­դող կարգ մը ա­սո­րի­ներ ի­րենք ի­րենց ի­րա­ւունք տո­ւին «ա­սո­րի ըլ­լա­լու մե­նաշ­նոր­հը» ու­նե­նա­լու։ Ըստ ա­նոնց՝ ե­թէ մէ­կը կը պնդէ‚ որ ա­սո­րի է‚ պէտք է «քրիս­տո­նեայ» ըլ­լայ կամ քրիս­տո­նէու­թիւ­նը ըն­դու­նի։
Ա­սո­րի­նե­րը‚ ո­րոնք հիմ­նած են ­Տիար­պե­քի­րի Ա­սո­րա­կան ըն­կե­րակ­ցու­թիւ­նը‚ ի­րենց ազ­գա­յին ար­մատ­նե­րով հե­տաքրք­րո­ւել­նուն պատ­ճա­ռով դժո­ւա­րու­թիւն կ­՚ու­նե­նան իս­լամ դրա­ցի­նե­րու եւ ազ­գա­կան­նե­րու հետ կե­նակ­ցե­լու։ Ա­նոնց թի­ւը կը հաս­նի հա­զար­նե­րու։ Ա­նոնք ի­րենց ա­սո­րա­կան ինք­նու­թեամբ հպարտ են եւ չեն ըն­դու­նիր ի­րենց նախ­նի­նե­րուն հան­դէպ ո­րե­ւէ ու­րա­ցում, մինչ կը փոր­ձեն նաեւ հասկ­նալ ան­ցեա­լի եւ ներ­կա­յի ի­րենց դի­մագ­րա­ւած դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րը։
­Կը հասկ­նա՞նք զա­նոնք։ Ա­նոնց հասկ­նա­լու հա­մար, բա­ւա­րար հա­սու­նու­թիւ­նը ու­նի՞նք։
Այս հար­ցե­րուն վրայ լոյս սփռե­լու յոյ­սով՝ կապ հաս­տա­տե­ցի ­Տիար­պե­քի­րի (­Տիգ­րա­նա­կերտ) Ա­սո­րա­կան Ըն­կե­րակ­ցու­թեան նա­խա­գահ Էյ­լեմ ­Տէօ­նե­նի հետ եւ ա­նոր հետ ու­նե­ցայ հար­ցազրոյց մը։
­Կը յու­սամ‚ որ հար­ցազ­րոյ­ցը սկզբնա­կէտ մը կ­՚ըլ­լայ այս կա­րե­ւոր հար­ցե­րուն շուրջ քննար­կում­նե­րու հա­մար։ Ըն­թեր­ցող­նե­րը պէտք է ի մ­տի ու­նե­նան‚ թէ ա­սո­րի­նե­րը այս­պի­սի հար­ցեր դի­մագ­րա­ւող միակ ժո­ղո­վուր­դը չեն: ­Հա­յե­րը‚ ե­զի­տի­նե­րը եւ աշ­խար­հի տա­րած­քին ու­րիշ­ներ եւս‚ ո­րոնք բազ­մա­թիւ հա­լա­ծանք­նե­րու են­թար­կո­ւած են, կը դի­մագ­րա­ւեն այս­պի­սի հար­ցեր։

***

Կր­նա՞ք դուք ձեզ ծա­նօ­թաց­նել մեր ըն­թեր­ցող­նե­րուն։

Ա­նունս Էյ­լեմ ­Տէօ­նեմ է։ ­Նա­խա­գահն եմ Ա­սո­րա­կան Մ­շա­կու­թա­յին Ըն­կե­րակ­ցու­թեան եւ կ­՚ապ­րիմ ­Տիար­պե­քի­րի (Օ­միտ) մէջ։

Ո՞ւր ծնած ես եւ ման­կու­թիւնդ ո՞ւր ան­ցու­ցած։ Ծ­նողքդ եւ մեծ հայ­րերդ ուր­կէ՞ էին։ Ի՞նչ կը յի­շես ման­կու­թեանդ մա­սին։

Ծ­նած եմ ­Տիար­պե­քիր։ ­Հայրս՝ ­Մեհ­մեթ ­Տէօ­նեն, ծնած է ­Տիար­պե­քի­րի ­Լի­չէ գա­ւա­ռի ­Շըմ­շըմ գիւ­ղը։ ­Մեծ հայրս՝ ­Պա­քի ­Տէօ­նեն, ծնած ու մեծ­ցած է Օր­ման ­Քա­յա գիւ­ղին մէջ։ ­Շատ քիչ կը յի­շեմ մեծ հօրս ցե­ղաս­պա­նու­թեան մա­սին խօ­սի­լը։ Ան իր կեան­քի պատ­մու­թիւ­նը կը պատ­մէր եւ թէ ինչ­պէ՛ս ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն վե­րապ­րե­ցաւ։

Ա­ռա­ջին ան­գամ ե՞րբ ի­մա­ցար‚ թէ ա­սո­րի ես եւ որ­մէ՞։ Ի՞նչ զգա­ցիր։ Զ­գա­ցա­կան դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րէ ան­ցա՞ր։ Ա­սո­րա­կան ինք­նու­թեանդ գի­տակ­ցե­լէ ա­ռաջ, ինք­զինքդ ի՞նչ ազ­գու­թեան եւ կրօ­նի պատ­կա­նող կը նկա­տէիր։

Ըն­տա­նիքս եւ մեծ հայ­րերս մեր ման­կու­թեան մե­զի փո­խան­ցած են մեր ինք­նու­թեան մա­սին։ Այդ պատ­ճա­ռով ալ ա­սո­րա­կան ինք­նու­թեանս հար­ցով դժո­ւա­րու­թիւն­ներ չու­նե­ցայ։ Ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լիու­թիւնս միշտ ալ ա­սո­րի ե­ղած է։ Ըն­տա­նիքս ու ես իս­լամ ենք։

Ո­րո՞ւն յայտ­նած ես ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լիու­թիւնդ։ Ըն­տա­նի­քիդ եւ հա­րա­զատ ազ­գա­կան­նե­րուդ հա­կազ­դե­ցու­թիւ­նը ի՞նչ էր։

Ըն­տա­նիքս եւ հա­րա­զատ ազ­գա­կան­ներս գի­տէին ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լիու­թեանս մա­սին եւ ո­րե­ւէ խնդիր չդի­մագ­րա­ւե­ցի։ ­Բայց եւ այն­պէս‚ աշ­խար­հագ­րա­կան այս տա­րած­քին ապ­րող այլ ազ­գու­թիւն­նե­րէ մար­դիկ տար­բեր վե­րա­բեր­մունք ցու­ցա­բե­րե­ցին։ Ո­մանք դրա­կան‚ իսկ ու­րիշ­ներ ո­րոշ նա­խա­պա­շա­րում­նե­րով՝ ժխտա­կան։ Ա­յո՛‚ ես իս­լամ եմ եւ պի­տի մնամ։ ­Մեծ յար­գանք ու­նիմ քրիս­տո­նէու­թեան հան­դէպ։ ­Սա­կայն կը հա­ւա­տամ‚ որ իս­լա­մու­թիւ­նը ա­մէ­նէն նոր կրօնն է, եւ կեանքս այս­պէս պի­տի շա­րու­նա­կեմ՝ հա­ւատ­քիս կառ­չած։

Ինչ­պէ՞ս կապ հաս­տա­տե­ցիր քե­զի պէս ու­րիշ­նե­րու հետ, եւ ինչ­պէ՞ս ի­րա­րու միա­ցաք։ Ինչ­պի­սի՞ դժո­ւա­րու­թիւն­ներ դի­մագ­րա­ւե­ցիր։

Մեր գիւ­ղին մէջ ապ­րող ըն­տա­նի­քիս եւ հա­րա­զատ­նե­րուս հետ միշտ կա­պի մէջ ե­ղած եմ։ ­Քով-քո­վի գա­լու դժո­ւա­րու­թիւն­ներ չենք ու­նե­ցած։ Երբ այլ շրջան­նե­րէ այլ ան­ձե­րու հետ հան­դի­պե­ցանք‚ մեր ինք­նու­թեան վե­րա­բե­րեալ հար­ցեր եւս չու­նե­ցանք‚ սա­կայն մեր հա­ւատ­քին վե­րա­բե­րեալ ո­րոշ վե­րա­պա­հու­թիւն­ներ կան։

Կր­նա՞ք մե­զի տե­ղե­կաց­նել‚ թէ ձեր ըն­կե­րակ­ցու­թիւ­նը ինչ­պէ՞ս կազ­մո­ւե­ցաւ։ ­Զայն կազ­մե­լով՝ ի՞նչ նպա­տակ­ներ կը հե­տապն­դէիք։

Ըն­կե­րակ­ցու­թիւ­նը հիմ­նե­լով՝ մեր գլխա­ւոր նպա­տակն էր գտնել մե­զի նման իս­լամ ա­սո­րի­ներ‚ ո­րոնք «թաք­նուած» են։ Կ­՚ու­զենք ա­նոնց տրա­մադ­րել բե­մա­հար­թակ մը‚ որ­պէս­զի կա­րե­նան ձայն բարձ­րաց­նել եւ ի­րենց մտա­ծում­նե­րը յայտ­նել։ Ա­ւե­լին‚ կ­՚ու­զենք ա­սո­րա­կան ինք­նու­թիւ­նը ամ­րապն­դել։

Ներ­կա­յիս ի՞նչ է ձեր ան­դամ­նե­րուն թի­ւը։ ­Թուր­քիոյ մէջ քա­նի՞ ան­ձե­րու հետ կապ հաս­տա­տած էք։

Ու­նինք 100 ար­ձա­նագ­րո­ւած ան­դամ‚ ո­րոնք մեր ըն­տա­նիք­նե­րուն նման ըն­տա­նիք­ներ ու­նին։ Ըն­կե­րա­յին ցան­ցի եւ այլ մի­ջոց­նե­րով կա­պի մէջ ենք ­Թուր­քիոյ մէջ ապ­րող 5000 ա­սո­րի­նե­րու հետ։

Ո՞ր շրջան­նե­րէն են։

Ա­նոնք ­Տիար­պե­քի­րէն են եւ ամ­բողջ ա­րե­ւե­լեան ­Թուր­քիա­յէն։

Ի՞նչ գի­տէք ­Սէյ­ֆո­յի (Ա­սո­րի­նե­րու ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան) մա­սին։

«­Սէյ­ֆօ» կը նշա­նա­կէ սուր‚ որ 1915ին ա­սո­րի­նե­րը բնաջն­ջե­լու հա­մար օգ­տա­գոր­ծո­ւած իր մըն է։ Այդ է պատ­ճա­ռը‚ որ զայն կը կո­չենք ­Սէյ­ֆօ՝ մեր պատ­մու­թեան ա­մէ­նէն սեւ է­ջե­րէն մէ­կը։ Ա­սո­րի­նե­րը ի­րենց եր­կու եր­րոր­դը կորսն­ցու­ցին այդ օ­րե­րուն։

Ըն­տա­նիքդ‚ մեծ հայ­րերդ ինչ­պէ՞ս իս­լա­մա­ցած են։ Ո­րո՞նց կող­մէ առ­նո­ւած կամ ծա­խո­ւած են:

­Մեծ հայրս մե­զի ը­սաւ‚ թէ ­Սէյ­ֆո­յի ըն­թաց­քին քիւրտ ըն­տա­նիք մը ա­ռած է զինք եւ իր քոյ­րը. այդ­պի­սով ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն փրկո­ւած է։ ­Մեծ հայրս ութ տա­րե­կան էր‚ իսկ քոյ­րը՝ վեց։ Այս ըն­տա­նի­քին հետ կ­՚ապ­րին։ ­Մեծ հայրս կ­՚աշ­խա­տի իբ­րեւ հո­վիւ‚ իսկ քոյ­րը՝ տնա­յին աշ­խա­տանք կը կա­տա­րէ։ Այդ շրջան­ին բռնի իս­լա­մա­ցո­ւած են եր­կու­քը։

Ի՞նչ կրնաս ը­սել ըն­կե­րակ­ցու­թեանդ ան­դամ­նե­րուն ան­ցեա­լին մա­սին։ Ո՞վ զա­նոնք բռնի իս­լա­մա­ցու­ցած է։ Ի՞նչ էր կա­ռա­վա­րու­թեան դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը։ ­Տե­ղա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը այդ մէ­կը ան­կա­խա­բար կը կա­տա­րէի՞ն‚ թէ՞ կա­ռա­վա­րու­թեան թե­լադ­րան­քով։

­Մեր ան­դամ­նե­րուն մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը մեծ հօրս ու ա­նոր քրոջ պատ­մու­թեան շատ նման պատ­մու­թիւն­ներ ու­նին‚ ա­նոնց­մէ ո­մանք գե­րե­վա­րո­ւած են‚ ու­րիշ­ներ՝ «գնո­ւած» շու­կա­յէն։ Այս մար­դի­կը բռնի իս­լա­մա­ցո­ւած են‚ ո­րով­հե­տեւ կը բնա­կէին իս­լամ ըն­տա­նիք­նե­րու մէջ։ ­Կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը (օ­րո­ւան) եւ տե­ղա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը գոր­ծակ­ցա­բար ի­րա­գոր­ծե­ցին Ա­սո­րի­նե­րու ­Ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը։

Թաք­նո­ւած ա­սո­րի­նե­րը ի­րենց ինք­նու­թեան բա­ցա­յայտ­ման հար­ցով ի՞նչ հա­կազ­դե­ցու­թիւն ցու­ցա­բե­րած են:

Ա­նոնք ա­զա­տօ­րէն չեն կրնան բա­ցա­յայ­տել ի­րենց ծա­գու­մը՝ շրջա­պա­տին հա­կազ­դե­ցու­թեան պատ­ճա­ռով։ Ա­նոնք լուրջ դժո­ւա­րու­թիւն կը դի­մագ­րա­ւեն այս հար­ցով։

Որ­քա՞ն է ­Թուր­քիոյ մէջ քե­զի պէս թաք­նո­ւած ա­սո­րի­նե­րու թի­ւը:

Միայն մեր ըն­կե­րա­ցու­թեան մի­ջո­ցաւ այս տա­րի կապ հաս­տա­տե­ցինք 100 ըն­տա­նի­քի հետ։ Իս­կա­կան թի­ւը չենք գի­տեր՝ վե­րա­պա­հու­թիւն­նե­րու եւ զա­նա­զան դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րու պատ­ճա­ռով։ ­Քի­չեր ա­զա­տօ­րէն կ­՚ար­տա­յայ­տո­ւին։ ­Սա­կայն գի­տենք, թէ թի­ւը շատ մեծ է։

Այս գնա­հա­տա­կա­նը ինչ­պէ՞ս գո­յա­ցու­ցիր։

Այս գնա­հա­տա­կա­նը տո­ւինք‚ ո­րով­հե­տեւ մեր ըն­կե­րակ­ցու­թիւ­նը հե­տաքն­նեց մեր գիւ­ղե­րուն‚ քա­ղաք­նե­րուն եւ շրջա­նին մէջ ապ­րող ժո­ղո­վուր­դին ծա­գու­մը։

Ի՞նչ կրնաք ը­սել ձեր ան­դամ­նե­րուն ներ­կայ կրօ­նա­կան պատ­կա­նե­լիու­թեան մա­սին։ Ա­նոնք ի­րենք զի­րենք իս­լամ­նե՞ր‚ քրիս­տո­նեա­նե՞ր‚ թէ՞ ան­հա­ւատ­ներ կը սե­պեն:

Մեր աշ­խա­տան­քը կրօ­նա­կան պատ­կա­նե­լիու­թեան մա­սին ո­չինչ կը նե­րա­ռէ։ Ո­մանք իս­լամ են‚ ու­րիշ­ներ՝ քրիս­տո­նեայ եւ ո­մանք ալ՝ ան­հա­ւատ։ ­Մեր ըն­կե­րակ­ցու­թեան հիմ­նա­կան նպա­տա­կը թաք­նո­ւած ա­սո­րի­ներ գտնելն է։

Ըն­տա­նիքդ ինչ­պէ՞ս հա­կազ­դեց‚ երբ ըն­կե­րակ­ցու­թիւնդ հաս­տա­տե­ցիր, եւ ինք­նու­թիւնդ բա­ցա­յայ­տո­ւե­ցաւ։ Ինչ­պէ՞ս կը մեկ­նա­բա­նես այդ հա­կազ­դե­ցու­թիւն­նե­րը։

­Պի­տի փա­փա­քէի ը­սել‚ որ հա­կազ­դե­ցու­թիւն­նե­րը դրա­կան ե­ղան։ Դժ­բախ­տա­բար ըն­տա­նի­քիս կարգ մը ան­դամ­ներ մոռ­ցան‚ որ նոյն ազ­գու­թեան կը պատ­կա­նինք։ Ե­թէ սկսիս ­Սէյ­ֆո­յի ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը վեր­լու­ծել՝ իս­լա­մա­նա­լը փրկո­ւե­լու միակ ընտ­րանքն էր։ ­Կը յու­սամ, որ ա­սո­րի­նե­րը կ­՚ըն­դա­ռա­ջեն մե­զի հետ գոր­ծակ­ցե­լու մեր ա­ռա­ջար­կին, ի­րենց տե­ղե­կու­թիւն­նե­րով կ­՚ա­ջակ­ցին մեր աշ­խա­տանք­նե­րուն եւ չեն կեդ­րո­նա­նար կրօ­նա­փո­խու­թեան հար­ցին վրայ:

Ինչ­պի­սի՞ հա­կազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցան քիւր­տե­րը‚ թուր­քե­րը եւ այլ իս­լամ խմբա­ւո­րում­ներ ձե­զի հան­դէպ‚ երբ ըն­կե­րակ­ցու­թիւնդ հաս­տա­տե­ցիր։ Ինչ­պէ՞ս կը մեկ­նա­բա­նես այդ հա­կազ­դե­ցու­թիւն­նե­րը։

Այս տա­րա­ծաշր­ջա­նին մէջ ա­սո­րի­նե­րու կա­ցու­թիւ­նը շատ դժո­ւար է։ ­Բայց եւ այն­պէս‚ ե­թէ մենք որ­պէս ա­սո­րի­նե­րու զի­րար ըն­դու­նինք‚ այլ իս­լամ­ներ եւ ազ­գու­թիւն­ներ ալ ա­պա­գա­յին կը հար­կադ­րո­ւին ճանչ­նա­լու մեզ։ Այս է նպա­տա­կը մեր կազ­մա­կեր­պու­թեան։

Ինչ­պէ՞ս կը մեկ­նա­բա­նէք Ի­րա­քի‚ ­Սու­րիոյ եւ մի­ջին-ա­րե­ւե­լեան այլ եր­կիր­նե­րու մէջ ա­սո­րի­նե­րուն դի­մագ­րա­ւած կա­ցու­թիւ­նը. ի՞նչ է ձեր հա­կազ­դե­ցու­թիւ­նը ա­նոնց նկատ­մամբ։

­Պատ­մու­թեան ըն­թաց­քին‚ ա­սո­րի­նե­րը ի­րենց ինք­նու­թեան պատ­ճա­ռով միշտ ալ այլ ազ­գե­րու կող­մէ բռնա­րարք­նե­րու են­թար­կո­ւած են եւ պա­տե­րազմ­ներ մղած։ Իբ­րեւ ա­սո­րի­նե­րու՝ մենք ար­ձա­նագ­րո­ւած պատ­մու­թե­նէն ա­ռաջ իսկ ­Մի­ջա­գետ­քի մէջ գո­յու­թիւն ու­նե­ցած ենք եւ տա­կա­ւին գո­յու­թիւն ու­նինք։ ­Սա­կայն շա­տեր փոր­ձած են մեզ բնաջն­ջել՝ ցե­ղաս­պա­նա­կան բազ­մա­թիւ մի­ջոց­նե­րով։ Ես վստահ եմ‚ որ պի­տի պայ­քա­րինք եւ գո­յա­տե­ւե­լէ բնաւ պի­տի չհրա­ժա­րինք։

Ա­սո­րի նկա­տո­ւե­լու հա­մար ոե­ւէ մէ­կուն հրա­մա­նին կա­րի­քը ու­նի՞ս։

Ո՛չ‚ շատ յստակ է, թէ ո՛ւր մեծ­ցած ենք։ ­Շատ յստակ է, թէ մեր նախ­նի­նե­րը ով­քե՛ր էին։ ­Շատ յստակ է, թէ մեծ հայրս եւ ա­նոր քոյ­րը ով­քե՛ր էին։ Ուս­տի‚ մենք մեզ ա­սո­րի կո­չե­լու հա­մար ոե­ւէ մէ­կուն ար­տօ­նու­թեան կա­րի­քը չու­նինք։
­Կը յու­սամ՝ մար­դիկ կը հասկ­նան‚ որ կրօն­քը անձ­նա­կան ընտ­րու­թիւն մըն է։ Ինչ­պէս որ եւ կը յար­գեմ քրիս­տո­նէու­թեան եւ այլ կրօն­նե­րու պատ­կա­նող մար­դի­կը‚ ա­նոնց­մէ կը սպա­սեմ‚ որ ի­րենք ալ իմ հա­ւատքս յար­գեն։

Աշ­խար­հի տա­րած­քին ապ­րող ա­սո­րի­նե­րուն ի՞նչ պատ­գամ կ­՚ու­զես փո­խան­ցել։

­Չենք կրնար ան­ցեա­լը ո­րո­շել‚ սա­կայն պէտք չէ նաեւ զայն մոռ­նանք։ ­Ժա­մա­նակն է‚ որ մեր տա­րա­կար­ծու­թիւն­նե­րը մէկ­դի դնենք ու միա­նանք։ ­Դար­ձեալ կ­՚ու­զեմ շեշ­տել‚ որ ե­կած է ժա­մա­նա­կը իբ­րեւ ա­սո­րի­նե­րու միա­նա­լու, եւ մեր ձայ­նը աշ­խար­հին լսե­լի դարձ­նե­լու։