ՄԱՐԻԱ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ-ՏԱՄԱՏԵԱՆ
«Աշխարհը շինողն ու քանդողը
լեզուն է՝ խօսքը»:
Ժողովրդական ասացուածք
Այո՛, ժողովուրդը միշտ էլ իրաւացի է: Շարունակելով՝ յիշենք եւս երկուսը. «Թրի կտրածը կը լաւանայ, լեզուի կտրածը չի լաւանար», կամ՝ ինչպէս ասել է Աւետիք Իսահակեան.- «Կարճ խօսքը նման է երկար խելքի, երկարը՝ կարճ խելքի»:
Թէ ինչո՛ւ այսքան կարեւոր են խօսքը եւ նրա ուժը՝ խօսքի մշակոյթին տիրապետելը մարդու կեանքի ընթացքում, ուշադրութեան արժանի հարցադրում է նրանց համար, որոնք գիտակցում են գեղեցիկ խօսելու արժէքը: Մտորումներ, որոնք ոչ միայն քաղաքական գործիչներին, լրագրողներին, ուսուցիչներին կամ դասախօսներին պէտք է յուզեն, այլեւ բոլոր նրանց, որոնք ցանկանում են տպաւորիչ եւ գրագէտ արտայայտուիլ:
Իրավիճակին համապատասխան ինչպէ՞ս վարպետօրէն կառուցել գրաւոր կամ բանաւոր խօսք, ազդեցիկ, վայելուչ, պատկերաւոր, պարզ, բայց ո՛չ պարզունակ խօսք՝ պահանջում է ոչ միայն հմտութիւն եւ կարողութիւն, այլ նաեւ՝ օժտուածութիւն:
Պարզ եւ գեղեցիկ խօսքը արուեստ է, որին կարելի է հասնել մասնաւորապէս աշխատանքի եւ հետեւողական լինելու շնորհիւ՝ ընթերցել համապատասխան գրականութիւն, մօտ լինել մշակոյթի եւ արուեստի զանազան ոլորտներուն, ինչպէս օրինակ՝ թատրոնը կարող է ձեւաւորել խօսակցական միտք, երաժշտութիւնը՝ հնչեղութիւն: Դեռեւս դպրոցական տարիքից հարկ է բառապաշարը հարստացնել եւ ընդլայնել մտահորիզոնը, ապա՝ Բարձրագոյն Ուսումնական Հաստատութիւններում (Բ.Ու.Հ.) զարգացնել հաղորդակցութեան կարողութիւնը, գեղարուեստական լեզուն, որպէսզի ասելիքը ո՛չ միայն դառնայ հասկանալի, այլեւ՝ անհնարին լինի չընկալելը: Այստեղ տեղին է յիշել հնուց եկած մի արտայայտութիւն, որ մեր օրերին յաւելում ստանալով՝ նոր իմաստ է հաղորդում. «Տաշած քարը գետնին չի մնայ… եթէ խօսել իմանայ»:
Խօսքի միջոցով ազդել մարդկանց մտքերի եւ զգացումների վրայ, իմաստ հաղորդել: Այս հարցերում, ինչպէս որ յայտնի է, շատ կարեւոր դեր ունի նաեւ ձայնը, որի հիմնական գործօնը, յատկապէ՛ս, տպաւորութիւն թողնելն է, ոգեշնչելը, ուշադրութիւն գրաւելը եւ կամ՝ պարզապէս ամէն ինչ ոչնչացնելը: Շատերը առաւելագոյն արդիւնքի հասնելու նպատակով՝ մշակում են իրենց ձայնը զանազան շնչառական, շեշտադրումի եւ կեցուածքի վարժութիւններ կատարելով, չէ՞ որ՝ ինչպէս ասել է Ցիցերոնը. «Մարդը խօսքի եւ ձայնի միջոցաւ 1000աւոր մարդկանց կարող է իրեն գամել»:
Մասնագէտները խորհուրդ են տալիս միանշանակ՝ խօսելիս լսել ձայնը, զգալ խօսքը եւ սիրել լսարանին, խօսել նրանց համար պարզապէս: Ճարտասանական արուեստում մտքերը հասանելի դարձնելու նպատակով՝ հարկ է նաեւ խուսափել արհեստական, անճաշակ, բարդ կամ բառարանից պեղուած բառերի օգտագործումից: Գիտակցելով գեղեցիկի ընկալման չափանիշները՝ հաղորդակցութեան ընթացքում նշանակալից կարեւորութիւն պէտք է տալ խօսակցական ոճին եւ բառային կազմի ընտրութեանը: Առաւելագոյնս կազմակերպուած, յղկուած եւ բովանդակալից խօսքի մատուցման ձեւը գրաւական կարող է հանդիսանալ ունկնդրի հետ հետաքրքիր զրոյց վարելու իմաստով, եւ ամէնեւին ոչ-ձանձրալի. «Չի կարելի իմաստից բարձր գոռալ»,- ասել է Շէյքսպիրը: Որպէս օրինակի վառ ապացոյց՝ մտաբերենք պահեր, երբ ձանձրոյթ ենք ապրել որեւէ դասախօսութեան ընթացքին՝ ափսոսանքի զգացողութեամբ ժամանակին արժէք տալով: Իրավիճակին բնորոշ մի արտայայտութիւն էլ կայ՝ հիասթափութեան ժպիտը…
Խօսքարուեստի մէջ յաջողութեան եւ նպատակակէտին հասնելու գաղտնիքներից է նաեւ,- ինչպէս խորհուրդ են տալիս գեղեցիկ խօսելու արուեստի վարպետները,- զերծ մնալ դատողականութիւնից, չարախօսելուց եւ արդարացումից: Զրուցակցին կամ ունկնդրին բացասականութիւն չհաղորդելու նպատակով՝ անհրաժեշտ է նաեւ չափազանցութիւներով, որ սուտի տպաւորութիւն են ստեղծում, եւ կարծիք պարտադրելով չզբաղուել: Աւելորդ չի լինի նշել, որ առաւել գնահատելի է անկեղծ, ճշմարիտ եւ հակիրճ ճառախօսութիւնը՝ վստահութեան կապ պահպանելով հաղորդակցութեան ընթացքում:
Ամփոփելով՝ ցանկալի է նշել նաեւ, որ խօսքարուեստին տիրապետելը որքան որ կարեւոր է մասնագիտական ոլորտում, նոյնքան ցանկալի է առօրեայ խօսակցական կեանքում: Մարդկային ջերմ յարաբերութիւններ պահպանելու, հաճելի ժամանակ անցկացնելու եւ դրական լիցքեր ստանալու-հաղորդելու հարցում՝ կարեւոր է ուշադրութիւն դարձնել խօսքին որակ եւ քաղցրութիւն հաղորդելուն: Ինչո՞ւ ոչ, միայն ու միայն տրամադրութիւնը բարձր պահելով՝ արդէն նշանակալից եւ յիշարժան կարող է դառնալ օրը, եւ այս ամէնին հասնելու համար՝ընդամէնը անուշ մի խօսք՝ չխնայենք…
Զրուցել — զրոյց՝ ահա սա էլ մի տեսակ ստեղծագործութիւն է:
