ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ

Այս օ­րե­րուն դպրո­ցա­կան եւ կամ ու­սում­նա­կան նոր տա­րեշր­ջա­նի մը սկիզբն է: ­Մէկ խօս­քով՝ վե­րա­մուտ, ո­րուն իբ­րեւ հա­րա­զատ ար­դիւնք, քա­նի մը ա­միս­նե­րու վրայ եր­կա­րող ար­ձա­կուր­դէ մը ետք, հա­զա­րա­ւոր ա­շա­կերտ­նե­րու դի­մաց միօ­րեայ եւ ա­մէ­նօ­րեայ բո­լոր վար­ժա­րան­նե­րը ի­րենց դռնե­րը կը վե­րա­բա­նան:
Այս մէ­կը ար­դէն ինք­նին կը պար­զէ, թէ ըլ­լանք ա­շա­կերտ, ու­սա­նող կամ ծնողք, մեր դէմ նոր հո­գե­րով լի ժա­մա­նա­կաշր­ջան մըն է, որ կը բա­ցո­ւի: ­Սա­կայն իբ­րեւ հայ ան­հատ մեր մտքին մէջ զա­նա­զան հար­ցա­կան­ներ ծնունդ կ­՚առ­նեն: Ինք­նա­ծին՝ կը յայտ­նո­ւին:
Այս­պէս.- Ի՞նչ պի­տի ըլ­լար սփիւռ­քեան մեր կեան­քը՝ ա­ռանց հայ դպրո­ցի: Ար­դեօ՞ք պի­տի կա­րե­նա­յինք մեր ազ­գա­յին ու մշա­կու­թա­յին դա­րա­ւոր ինք­նու­թիւ­նը պա­հե­լով՝ գո­յա­տե­ւել:
­Հայ դպրո­ցի ներ­կա­յու­թեան էա­կա­նու­թիւ­նը շեշ­տող նման մտա­ծում­նե­րը վե­րա­նա­յու­մի կ­՚են­թար­կեն հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թեան մեր մօ­տե­ցում­նե­րը, ըմբռ­նում­ներն ու մե­թոտ­նե­րը:
Դպ­րոց ը­սի: ­Հայ վար­ժա­րան:
­Կաս­կած չկայ, որ հա­յու ինք­նու­թիւ­նը կը սկսի հայ վար­ժա­րա­նէն: Եւ ա­պա, ա­սոր կող­քին, ան­պայ­մա­նօ­րէն պէտք է, որ յի­շէի զայն ի­մաս­տա­ւո­րո­ղը՝ հայ ու­սու­ցի­չը:
­Հայ դպրո­ցի եւ հայ ու­սու­ցի­չի իւ­րա­յա­տուկ դիր­քին, ա­ռա­քե­լու­թեան, յանձ­նա­ռու­թիւն­նե­րու մա­սին կա­տա­րո­ւած մատ­նան­շում­ներս չեմ կար­ծեր, որ նո­րու­թիւն­ներ ըլ­լան: Ան­կեղ­ծօ­րէն վե­րա­մու­տի խոր­հուր­դի թե­լադ­րանքն է, որ կ­՚ա­ռաջ­նոր­դէ նման մէջ­բե­րում­ներ եւ յի­շե­ցում­ներ կրկնու­թեան գնով կա­տա­րել, ար­ժե­ւո­րել եւ գնա­հա­տա­կան­ներ դրսե­ւո­րել: ­Վեր­ջին հա­շո­ւով բո­լորս ալ լա­ւա­տե­ղեակ ենք, թէ հայ դպրո­ցէն ներսն է, որ հա­յե­րէ­նը ապ­րու­մի կը վե­րա­ծո­ւի, հայ ո­գիի հետ միա­սին եւ հա­մա­զօր, շնոր­հիւ հայ ու­սու­ցի­չին ան­սա­կարկ եւ գի­տա­կից ներդ­րու­մին:
Ա­պա՝ մտքիս մէջ կը պայ­ծա­ռա­նայ նաեւ հե­տե­ւեալ պատ­կե­րը, որ պա­տիւ ի­րենց, շնոր­հիւ մեր ծնող­նե­րու գե­րա­գոյն զո­հո­ղու­թեան եւ ընտ­րան­քին, հայ ա­շա­կերտ­նե­րու խուռ­նե­րամ ներ­կա­յու­թիւ­նը հայ վար­ժա­րան­նե­րէն ներս ին­ծի եւ բո­լո­րիս կը պար­գե­ւէ սրտի գո­հու­նա­կու­թիւն եւ մեծ ու­րա­խու­թիւն:
­Միւս կող­մէ՝ չմոռ­նանք նաեւ, որ ներ­կա­յիս ժա­մա­նակ­նե­րը փո­խո­ւած են։ ­Փո­խո­ւած են նաեւ մեր ա­շա­կերտ­նե­րուն մտայ­նու­թիւն­նե­րը, հե­տաքրք­րու­թիւն­ներն ու ճա­շա­կը: ­Գի­տենք: ­Կը զգանք: ­Կը տես­նենք: Ուս­տի՝ թե­լադ­րե­լի է, որ հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թիւն
«ը­սո­ւած» հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը վե­րա­նա­յո­ւի, փո­փո­խու­թեան են­թար­կո­ւի, ո­րով­հե­տեւ այս մէ­կը այ­սօր այն չէ, ինչ որ էր աս­կէ քսան, ե­րե­սուն կամ ա­ւե­լի տա­րի­ներ ա­ռաջ: Ակ­նար­կու­թիւ­նը մայ­րե­նի լե­զո­ւի եւ հա­յու ո­գիի մա­սին է:
­Ճիշդ է, որ մեր ժո­ղո­վուր­դին չափ դա­րե­րու կեանք ու­նի մեր լե­զուն, ո­րով­հե­տեւ ան ծնունդ ա­ռած է նոյ­նինքն մեր ժո­ղո­վուր­դին կող­մէ:
­Ճիշդ է, որ մայ­րե­նի մեր լե­զուն մեր ժո­ղո­վուր­դին հա­մար ե­ղած է ոչ միայն ար­թուն պա­հա­կը, այ­լեւ մօ­տէն հսկած է, որ մենք չկոր­սո­ւինք, չձու­լո­ւինք:
Ու նաեւ ճիշդ է, որ դա­րե­րէ ի վեր մեր լե­զուն մեր ազ­գա­յին գո­յու­թեան ե­րաշ­խիքն ու փաս­տը ե­ղած է, սա­կայն այս օ­րե­րուն զգա­լիօ­րէն նա­հան­ջի մէջ է: ­Տե­սա­նե­լի է: ­Մեր մայ­րե­նին, թէեւ սուրբ է, մեր հայ­րե­նի­քին չափ, եւ որ կը միաց­նէ մեզ բո­լորս, բայց աշ­խար­հի տա­րած­քին, շատ մը գա­ղութ­նե­րէ ներս մո­ռա­ցու­թեան են­թար­կո­ւած է:
Ա­նոր հա­մար է, որ հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թեան մեր ըմբռ­նու­մը պէտք է պատ­շա­ճեց­նենք՝ ար­դի մօ­տե­ցում­նե­րով, ե­ղա­նակ­նե­րով ու մե­թոտ­նե­րով, միա­ժա­մա­նակ չմոռ­նա­լով, որ այս մէ­կը միայն հա­յե­րէն դա­սա­գիր­քով չի կա­տա­րո­ւիր։ ­Դա­սա­գիր­քէն ա­ռաջ եւ ան­դին՝ անհ­րա­ժեշտ եւ էա­կան է հա­յու ո­գին։ ­Հայ­կա­կա­նու­թիւն եւ պատ­շաճ մթնո­լորտ, որ­պէս­զի կա­րե­լի ըլ­լայ մեր այդ ա­մուր եւ հաս­տատ ո­գին փո­խան­ցել մեր մատ­ղաշ սե­րուն­դին: Եւ տա­կա­ւին կա­րե­լի է շար­քը եր­կա­րել:
Ու իբ­րեւ ըն­թեր­ցող, միու­թե­նա­կան, ու­սու­ցիչ եւ կամ ազ­գա­յին գոր­ծիչ, ղե­կա­վար, մշա­կու­թա­սէր եւ կամ ալ պարզ հայ ան­հատ, ե­թէ օր մը մենք մե­զի հարց տանք, թէ այս օ­րե­րուն ո՞ւր է հայ լե­զուն մեր կեան­քին մէջ, իս­կա­պէս որ յու­սա­խաբ պա­տաս­խան­ներ պի­տի ստա­նանք: Ա­հա հոս­կէ է, որ կը սկսի ախ­տա­ճա­նա­չու­մը եւ որ մեզ պի­տի տա­նի մին­չեւ մեր ինք­նա­գի­տակ­ցու­թեան դռնե­րը:
­Ճիշդ է ը­սի եւ ան­կաս­կած, որ այս եւ նման բո­լոր մտա­հո­գու­թիւն­նե­րը կը պատ­կա­նին բո­լո­րիս: Անխ­տի՛ր: Ո­րով­հե­տեւ զուտ հա­մազ­գա­յին մտա­հո­գու­թիւն­ներ են եւ ոչ թէ միու­թե­նա­կան­նե­րուն, հայ վար­ժա­րան­նե­րու պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րուն եւ կամ հայ տնօ­րէն­նե­րուն, ու­սու­ցիչ­նե­րուն ու գրող­նե­րուն հաս­ցէագ­րո­ւած:
Ե­թէ կ­՛ըն­դու­նինք, որ լե­զուն այն գե­ղե­ցիկ օ­ղակն է, որ կը ծա­ռա­յէ մեր հա­ւա­քա­կան գո­յա­տեւ­ման, ուս­տի պէտք է ստեղ­ծենք հա­մա­պա­տաս­խան ա­ռողջ ու կեն­սու­նակ մի­ջա­վայր մը, սոյն օ­ղա­կը հաս­տատ, ա­մուր ու ան­քակ­տե­լի պա­հե­լու հա­մար: Ու այդ մէ­կը մեր տու­նե­րէն սկսե­լով, հաս­նե­լու հա­մար մեր ա­կումբ­նե­րուն եւ միու­թե­նա­կան մթնո­լոր­տին:
­Բայց կը կար­ծէ՞ք, որ միայն լե­զուն բա­ւա­րար է: Ո՛չ: Ան­պայ­մա­նօ­րէ՛ն ի­րեն լծա­կից պէտք է, որ ու­նե­նայ հա­յու ո­գին: Այս մէ­կը կրկնե­լու գնով կ­՚ը­սենք:
­Տո­ղե­րուս սկիզ­բին մատ­նան­շե­ցի հայ ա­շա­կերտ, հայ դպրոց եւ հայ ու­սու­ցիչ ա­նուն­ներն ու ա­նոնց դե­րե­րը: ­Սա­կայն եւ այն­պէս վե­րա­մու­տի այս մթնո­լոր­տին մէջ կ­՚ու­զեմ նաեւ ա­ւելց­նել հե­տե­ւեալ տխուր ի­րա­կա­նու­թիւնն ալ:
Այ­սօր բազ­մա­հա­զար հայ ա­շա­կերտ­ներ հայ­կա­կան վար­ժա­րան­նե­րու մէջ չեն, կա­մայ թէ ա­կա­մայ: Զր­կո­ւած են հայ դպրո­ցի հա­րա­զատ ջեր­մու­թե­նէն, գուր­գու­րան­քէն ու շուն­չէն եւ կը խար­խա­փեն օ­տար ու ա­նա­պա­հով ու­ղի­նե­րու վրայ: Ա­հա նաեւ տագ­նա­պեց­նող հարց մը:
Ուս­տի հարկ է այս մա­սին ա­ռա­ւել լուրջ ու դրա­կան մօ­տե­ցում ցու­ցա­բե­րել: Մ­տա­ծել: ­Բո­լո­րիս հա­մար էա­կան է օ­տար կամ ոչ-հայ­կա­կան վար­ժա­րան յա­ճա­խող հայ ա­շա­կեր­տը չու­նե­նայ այն տպա­ւո­րու­թիւ­նը, թէ իր յա­ճա­խած օ­տար վար­ժա­րա­նէն ներս հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թեան բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը զինք պի­տի հե­ռաց­նէ մեզ­մէ, հա­յու­թե­նէն, մեր մի­ջա­վայ­րէն: Ուս­տի՝ զի­րենք ան­տէր չձգենք: ­Ներգ­րա­ւե­լու մի­ջոց­ներ ո­րո­նենք: ­Միու­թիւն­ներ, կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ այս մա­սին պէտք է ծրագ­րեն, այ­լա­պէս՝ պար­տու­թեան կը մատ­նուինք ու ձու­լու­մը կը յաղ­թա­նա­կէ:
Ա­նոր հա­մար է, որ միշտ կը շե­փո­րո­ւի, որ այս օ­րե­րուն ու­րիշ շատ մը «բա­նե­րու» կա­ռու­ցում­նե­րէն ա­ռաջ, հայ­կա­կան նոր վար­ժա­րան­ներ կա­ռու­ցե­լու մա­սին պէտք է մտա­ծել, ու ա­սոր կող­քին՝ չմոռ­նալ թեւ ու թի­կունք կանգ­նե­լու ներ­կայ վար­ժա­րան­նե­րուն եւ նպաս­տե­լու ա­նոնց յա­րա­տեւ­ման եւ բար­գա­ւաճ­ման՝ նիւ­թա­պէս զօ­րա­վիգ կանգ­նե­լով:
Այս բո­լո­րը, ե­թէ կ­՚ու­զէք, յա­տուկ մար­տահ­րա­ւէր­ներ են, միա­ժա­մա­նակ ա­ռաջ­նա­կարգ պար­տա­կա­նու­թիւն­ներ՝ ներ­կայ մեր գա­ղութ­նե­րու կեան­քի ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րուն հետ ամ­րօ­րէն շա­ղա­խո­ւած:
Արդ, իբ­րեւ վեր­ջա­բան, վե­րա­մու­տի յա­տուկ այս տո­ղերս կ­՚ու­զեմ ուղ­ղել քե­զի սի­րե­լի հայ ա­շա­կերտ: Ե­թէ այս տո­ղե­րը չկրցար կար­դալ կամ չես կրնար հասկ­նալ, դի­մէ՛ ծնող­նե­րուդ, մեծ ծնող­նե­րուդ, խմբա­պե­տիդ, վա­րի­չիդ, ու­սու­ցի­չիդ եւ կամ դրա­ցի­նե­րուդ օգ­նու­թեան: Ա­նոնք կը բա­ցատ­րեն: ­Պէտք է, որ բա­ցատ­րեն: ­Պէտք է, որ հասկ­նաս: ­Գի­տեմ, շնոր­հիւ ծնող­քիդ մեծ զո­հո­ղու­թիւն­նե­րուն, դո՛ւն հպար­տօ­րէն մուտք գոր­ծե­ցիր քու ան­փո­խա­րի­նե­լի երկ­րորդ հայ­կա­կան տունդ՝ հայ դպրոցդ: Այս մէ­կը ար­դէն մեծ հրճուանք ու հպար­տանք պատ­ճա­ռեց մե­զի, մեր գա­ղու­թին եւ հա­յու­թեան:
­Քու այս վե­րա­դարձդ կ­՚ող­ջու­նենք ան­սահ­ման ու­րա­խու­թեամբ:
­Դուն կրկին ան­գամ ե­կար հայ դպրոց, ո­րով­հե­տեւ ան նաեւ սրբա­վայր մըն է քե­զի նման հայ ա­շա­կերտ­նե­րուն: ­Հոս է, որ կը կո­փո­ւի քու հայ միտքդ ու հո­գիդ, ոչ միայն գի­տու­թեան լոյ­սով, այ­լեւ՝ ազ­գա­յին, մարդ­կա­յին եւ բա­րո­յա­կան այն վեհ ար­ժէք­նե­րով, ո­րոնք քու մէջդ վա­ղո­ւան գի­տա­կից հա­յը, ա­ռա­քի­նի մար­դը եւ տի­պար քա­ղա­քա­ցին պի­տի կեր­տեն։
Ուս­տի յար­գը գիտ­ցիր հայ դպրո­ցիդ: ­Հոն միայն դաս չէ, որ կը սոր­վիս կամ կը ստա­նաս: Այլ՝ նաեւ հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թիւն:
­Տէ­րը դար­ձի՛ր մեր լե­զո­ւին: ­Զայն միշտ պա­հէ շրթնե­րուդ վրայ: ­Մի՛ ձգեր, որ հայ լե­զուն նա­հան­ջէ: Ե­ղի՛ր օ­րի­նա­կե­լի։ ­Մօ­տէն ծա­նօ­թա­ցի՛ր մեր մշա­կոյ­թին, եւ պատ­մու­թեան:
Ո­րով­հե­տեւ ա­սոնք քուկդ են, նաեւ թող քու հպար­տու­թիւնդ ալ ըլ­լան:
­Մինչ այդ՝ բա­րի վե­րա­մուտ եւ բա­րի երթ։